જીવન પર બૌદ્ધ દૃષ્ટિકોણ

આપણે એક ટૂંકી પ્રાર્થનામાં રોજિંદા જીવનમાં ઉપદેશોને લાગુ કરવા માટે ખૂબ જ ઉપયોગી માર્ગદર્શિકા શોધી શકીએ છીએ, જેને થ્રિ પ્રેક્ટિસ ટુ બી ડન કંટીન્યુઅલી કહેવાય છે, સામાન્ય રીતે મોટા ભાગના ઉપદેશો પહેલાં પઠન કરવામાં આવે છે. તેમાં, આપણી પાસે લીટી છે:

નકારાત્મક કંઈપણ પ્રતિબદ્ધ ન કરો; જે રચનાત્મક છે તે ભવ્ય રીતે અમલમાં મૂકવું; તમારા પોતાના મનને સંપૂર્ણપણે સ્થિર કરો. આ બુદ્ધના ઉપદેશો છે.

આ બૌદ્ધ ઉપદેશોના સૌથી મહત્વપૂર્ણ મુદ્દાઓ છે. પ્રથમ પંક્તિમાં, નકારાત્મક કંઈપણ પ્રતિબદ્ધ ન કરો, નકારાત્મક નો અર્થ કંઈક સ્વ-વિનાશક, કંઈક કે જે અન્ય લોકો માટે અથવા લાંબા ગાળે, આપણા માટે સમસ્યાઓ અને દુઃખનું કારણ બને છે. તેથી, બૌદ્ધ પ્રથામાં આપણે સૌપ્રથમ કામ કરીએ છીએ તે એ છે કે બીજાઓને અથવા પોતાને નુકસાન ન પહોંચાડવાનો પ્રયાસ કરવો. બીજી પંક્તિમાં, જે રચનાત્મક છે તે ભવ્ય રીતે અમલમાં મૂકવું, રચનાત્મક નો અર્થ એવું કાઈ છે કે જે અન્ય લોકો માટે અને આપણા માટે સારી બાબતો લાવે અને ખુશી લાવે.

આ કરવા માટે, ત્રીજી પંક્તિ કહે છે, તમારા પોતાના મનને સંપૂર્ણપણે સ્થિર કરો. આ આપણી વિનાશક અને રચનાત્મક બંને ક્રિયાઓના સ્ત્રોત સૂચવે છે. પહેલાથી દૂર રહેવા અને બાદને અમલ કરવા માટે, આપણે આપણી જાત પર કામ કરવાની જરૂર છે - આપણા વલણ અને આપણી લાગણીઓ, અને આ આપણા મગજમાંથી આવે છે. આપણું વલણ અને લાગણીઓ અસર કરશે કે આપણે અન્ય લોકો સાથે કેવી રીતે સંબંધ રાખીએ છીએ અને આપણે જીવનમાં કેવી રીતે વર્તન કરીએ છીએ, બોલીએ છીએ અને વિચારીએ છીએ. અને તેથી છેલ્લી પંક્તિ, આ બુદ્ધના ઉપદેશો છે.

જો આપણે જરા વધુ ઊંડાણથી જોઈએ તો, જેમ કે મારા એક બૌદ્ધ શિક્ષક મિત્રએ નિર્દેશ કર્યો છે, બૌદ્ધ ધર્મમાં મૂળભૂત અભિગમ વાસ્તવિકતા છે: વાસ્તવિકતા શું છે તે જાણો અને તેની સાથે વાસ્તવિક રીતે વ્યવહાર કરો. બીજા શબ્દોમાં કહીએ તો, આપણે આપણા વર્તન અને વસ્તુઓની સમજને વાસ્તવિકતા પર આધારિત કરવાની જરૂર છે.

વાસ્તવિકતા શું છે? વાસ્તવિકતા એ કારણ અને અસર છે અથવા જેને સામાન્ય રીતે "આશ્રિત ઉદ્ભવતા" તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. વસ્તુઓ કારણ અને અસરની દ્રષ્ટિએ નિર્ભર રીતે ઊભી થાય છે અથવા થાય છે. બીજા શબ્દોમાં કહીએ તો, આપણી વિનાશક અથવા રચનાત્મક ક્રિયાઓ કારણોથી આવે છે. જો આપણે આપણા વર્તન પર નજર કરીએ, તો આપણે જોઈએ છીએ કે તે કાં તો સમસ્યાઓનું કારણ બની રહ્યું છે અથવા પોતાને અને અન્ય લોકો માટે વધુ સુખ અને લાભ લાવી રહ્યું છે. પરંતુ આપણે આપણી વર્તણૂકને નિષ્પક્ષ બનાવાની જરૂર છે. આપણે જીવન સાથે જે રીતે વ્યવહાર કરીએ છીએ તેમાં નિષ્પક્ષ બનવું ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે.

બૌદ્ધ નૈતિકતા અમુક દૈવી વ્યક્તિઓ દ્વારા પૂરા પાડવામાં આવેલ અથવા અમુક ધારાસભા અથવા શાસક દ્વારા આપવામાં આવેલા કાયદાઓને અનુસરવા પર આધારિત નથી. જો આપણી પાસે આવા કાયદાઓ પર આધારિત નૈતિકતા છે, તો આપણી પાસે ચુકાદાઓ છે. જો આપણે કાયદા અને નિયમોનું પાલન કરીએ, તો આપણને સારા ગણવામાં આવે છે અને પુરસ્કાર મળે છે; અને જો આપણે તેનું પાલન ન કરીએ - જો આપણે કાયદાનો ભંગ કરીએ - તો આપણને ખરાબ ગણવામાં આવે છે અને સજાને પાત્ર છે. આ બૌદ્ધ નીતિશાસ્ત્ર અથવા જીવન સાથે વ્યવહાર કરવાની બૌદ્ધ રીત નથી. જ્યારે આપણે આપણી જાતને આપણી જાત પ્રત્યે નિર્ણાયક હોવાનો અનુભવ કરીએ છીએ ત્યારે આ સમજવું મહત્વપૂર્ણ છે. આ વલણમાં ઊંડા ફેરફારો પૈકી એક છે જે આપણે કરવાનો પ્રયાસ કરવાની જરૂર છે: આપણા પોતા વિશે નિર્ણાયક થવાનું બંધ કરવું જોઈએ - દાખલા તરીકે, વિચારવું કે આપણે ખરાબ છીએ, સારા નથી, પૂરતા સારા નથી, અથવા આપણે જે કર્યું તે ખૂબ ભયંકર હતું.

તેના બદલે, આપણે જીવન સાથે વ્યવહાર કરવાની આપણી રીતને કારણ અને અસરની દ્રષ્ટિએ જોવાની જરૂર છે. જો આપણે સમસ્યાઓ ઉભી કરી અને ગડબડ કરી, તો આ કારણો અને સ્થિતિઓને કારણે ઉદ્ભવ્યું છે. તે એટલા માટે નથી કે આપણે ખરાબ છીએ. જો આપણે વધુ ઊંડાણમાં જઈએ, તો આપણને ખબર પડે છે કે આપણે પરિસ્થિતિ વિશે મૂંઝવણમાં હતા; આપણે સમજી શક્યા નથી. તે શું છે, ખરેખર, એ પ્રક્ષેપણ છે. આપણે વસ્તુઓને અતિશયોક્તિ કરવા અને આપણી જાત પર, પરિસ્થિતિઓમાં અને આપણી આસપાસના લોકો પર તમામ પ્રકારની બકવાસ વાતો પ્રક્ષેપણ કરીએ છીએ. પછી, આપણે માનીએ છીએ કે આ પ્રક્ષેપણ વાસ્તવિકતાને અનુરૂપ છે, જ્યારે હકીકતમાં તે નથી. જો આપણે આપણી જાતને તપાસીએ અને શા માટે આપણે વિનાશક રીતે કામ કરી રહ્યા છીએ, તો સામાન્ય રીતે આપણે શોધી શકીએ છીએ કે આપણે પરિસ્થિતિમાં જે કંઈ પણ સામેલ છે તેના પર કેટલીક બકવાસ પ્રક્ષેપિત કરી છે અને આપણા પ્રક્ષેપણને પ્રતિસાદ આપી રહ્યા છીએ.

પરમ પવિત્ર દલાઈ લામા તાજેતરમાં લોકોને તેમના જીવનને ઓછી સમસ્યારૂપ બનાવવા માટે મદદ કરવાની સૌથી સાર્વત્રિક રીત કઈ હોઈ શકે તે વિશે ઘણું બોલતા હતા. તેમને પોતાની જાતને બૌદ્ધ પ્રેક્ષકો સુધી મર્યાદિત નથી રાખ્યું, પરંતુ તેમની ચિંતાની જેમ સાર્વત્રિક રીતે બોલે છે. તેમને કહ્યું છે કે આપણે બે સત્યોને સમજીને શરૂઆત કરવાની જરૂર છે. આ સૌથી મૂળભૂત છે. આપણે બે સત્યોને ખૂબ જ સુસંસ્કૃત રીતે જોવાની જરૂર નથી, પરંતુ વધુ મૂળભૂત રીતે કે જેની સાથે કોઈ પણ સંબંધ કરી શકે. એક તરફ, આપણું પ્રક્ષેપણ અતિશયોક્તિ પર આધારિત છે અથવા આપણા જંગલી વિચારો સિવાય બીજું કંઈ નથી; અને, બીજી બાજુ, વાસ્તવિકતા છે. આ બે સત્યો છે.  

મૂંઝવણભર્યા મનને, આવા પ્રક્ષેપણો સાચા લાગે છે, જેમ કે, "હું નિષ્ફ્ળ છું, હું સારો નથી, મને કોઈ પ્રેમ કરતું નથી," અથવા "આ વિશ્વની સૌથી મોટી આપત્તિ છે," જ્યારે આપણું ભોજન બળી જાય અથવા કે આપણે રેસ્ટોરન્ટમાં જે મંગાવ્યું હતું તે સમાપ્ત થઈ ગયું અથવા આપણે ટ્રાફિકમાં અટવાઈ ગયા અને આપણને લાગે છે કે આપણે ક્યારેય ઘરે પહોંચીશું નહીં. આપણે અતિશયોક્તિ કરીએ છીએ અને પ્રક્ષેપણ કરીએ છીએ કે આ સૌથી ભયંકર વસ્તુઓ છે જે થઈ શકે છે અને તે ટ્રાફિકમાં અટવાઈ જવાથી, દાખલા તરીકે, કાયમ માટે રહેશે. આપણે આ પ્રક્ષેપણોને સાચા માનીએ છીએ. તે પરંપરાગત સત્ય છે: જે મૂંઝાયેલ મન ખોટી રીતે વિચારશે કે તે સાચું છે.

પછી, વાસ્તવિકતા છે, સૌથી ઊંડું સત્ય. વાસ્તવિકતા એ છે કે ટ્રાફિક કારણો અને સંજોગોને કારણે છે; તે ઉતાવળનો સમય છે અને દરેક વ્યક્તિ ઘરે જવા માંગે છે. આપણે શું અપેક્ષા રાખીએ છીએ? તે શિયાળામાં ઠંડી હોવાની ફરિયાદ કરવા જેવું છે. આપણે શું અપેક્ષા રાખી હતી? શિયાળો છે. તે એવું છે.

આપણે બે સત્યો વચ્ચેનો તફાવત પારખવા સક્ષમ બનવાની જરૂર છે અને જ્યારે આપણે જાણીએ છીએ કે આપણે અતિશયોક્તિ કરી રહ્યા છીએ અને બકવાસને પ્રક્ષેપણ કરીએ છીએ, ત્યારે આ બકવાસને તોડી નાખો. ટૂંકમાં, આપણા જીવનમાં આપણી સાથે શું થઈ રહ્યું છે તે સમજવા માટે, આપણે બે સત્યો વચ્ચેના તફાવતને સમજવાની અને આ સમજને આપણા જીવનમાં એકીકૃત કરવાની જરૂર છે. આ જરૂરી છે.

આ મુદ્દો એ જ પ્રાર્થનાની આગળની પંક્તિમાં દર્શાવેલ છે:

તારાઓની જેમ, અસ્પષ્ટતા, અથવા (ફરતી) મશાલ, એક ભ્રમણા, ઝાકળના ટીપાં, અથવા પરપોટા, એક સ્વપ્ન, વીજળીનો ઝબકારો અથવા વાદળો, અસરગ્રસ્ત ઘટનાઓને જે તેના જેવી છે.

આપણે આપણા જીવનમાં ઓળખવાની જરૂર છે જ્યારે આપણે અતિશયોક્તિ અને પ્રક્ષેપણ કરીએ છીએ, કોઈ પણ વસ્તુ અથવા ખૂબ નાની વસ્તુમાંથી મોટી વસ્તુ બનાવીએ છીએ. આપણે એ ઓળખવાની જરૂર છે કે જે વાસ્તવિક લાગે છે તે ભ્રમણા, સ્વપ્ન, પરપોટા વગેરે જેવું છે. તે ખરેખર નક્કર નથી જેવું તે દેખાય છે. તેથી, આપણે માનશું નહીં કે તે વાસ્તવિકતાને અનુરૂપ છે. તેના પર વિશ્વાસ ન કરવો એ આપણી કાલ્પનિકતાનો ફુગ્ગો ફોડવા જેવું છે.

મૂળભૂત રીતે બે પ્રકારના પ્રક્ષેપણ છે; કેટલાક ઉપયોગી છે, અને અન્ય હાનિકારક છે. કયા પ્રક્ષેપણ ઉપયોગી છે? આપણો સકારાત્મક અથવા તટસ્થ હેતુ હોઈ શકે છે; દાખલા તરીકે, આપણો ઈરાદો પ્રવાસનું આયોજન કરવાનો હોઈ શકે છે. આપણે અહીંથી ત્યાં જવાના છીએ અને આગળ વિચારીએ છીએ. તે એક પ્રક્ષેપણ છે: આપણે આ અથવા તે કરવાની જરૂર છે, આ અથવા તે આપણી સાથે લઈ જવાનું છે, આરક્ષણ કરો, વગેરે. જ્યારે આપણે દુકાન પર જઈએ છીએ ત્યારે આ પ્રકારનું પ્રક્ષેપણ કામની દિનચર્યા અથવા ખરીદીની સૂચિ પર પણ લાગુ પડે છે. આ આપણે શું કરવા માગીએ છીએ તે અંગેનું પ્રક્ષેપણ છે, આપણે કઈ રીતે કંઈક સિદ્ધ કરીશું તેની યોજના. આપણે ઘણીવાર કામ પર આવું કરીએ છીએ જ્યારે આપણે વર્ષ માટે શું પૂર્ણ કરવું તે માટે એક યોજના બનાવીએ છીએ.

પરંતુ, પછી આપણે એ સમજવાની જરૂર છે કે આપણી પ્રક્ષેપિત યોજના એક સ્વપ્ન જેવી છે. વ્યવહારિક સ્તરે તેનો અર્થ શું છે? તેનો અર્થ લવચીક બનવું છે. આ અસરગ્રસ્ત ઘટના છે, જેમ કે તે પ્રાર્થનામાં કહે છે. તેઓ કારણો અને સ્થિતિઓથી પ્રભાવિત છે; તેમને કેટલીકવાર "અભિસંઘિત ઘટના" કહેવામાં આવે છે. કારણો અને સ્થિતિઓના આધારે વસ્તુઓ ઊભી થાય છે, તેથી જ્યારે આપણે કોઈ યોજના બનાવીએ છીએ, ત્યારે પરિસ્થિતિ કારણો અને સ્થિતિઓથી પ્રભાવિત થશે, અને તે બદલાઈ શકે છે. ફેરફારનું ઉદાહરણ એ હોઈ શકે છે કે કોઈ નિશ્ચિત ફ્લાઇટમાં વધુ સીટો ઉપલબ્ધ નથી. આપણે તે ફ્લાઇટ લેવાનું આયોજન કર્યું હોવા છતાં, આપણે આપણી યોજના બદલવાની જરૂર છે. ફરિયાદ કરવા અને તેના વિશે નારાજ થવાને બદલે, આપણે ફક્ત વાસ્તવિકતા સ્વીકારીએ છીએ. આ તે છે જે કરવા માટે આપણે તાલીમ લેવાની જરૂર છે. જ્યારે આપણે આપણી મૂળ યોજનામાં અટવાઈ જઈએ છીએ અને તે સમજવાની સુગમતા નથી કે મૂળ યોજના એક ભ્રમણા જેવી છે, અથવા પરપોટા જેવી છે અને પ્રાર્થનામાંની બધી સામ્યતાઓ છે, ત્યારે આપણે તેને ચુસ્તપણે પકડી રાખીએ છીએ.
 
તે શું ઉત્પન્ન કરે છે? તે મનની ખૂબ જ નાખુશ સ્થિતિ ઉત્પન્ન કરે છે. આપણે ખૂબ ગુસ્સે કે હતાશ થઈ શકીએ છીએ. તે ફક્ત આપણને દુઃખી બનાવે છે અને પરિસ્થિતિમાં કંઈપણ બદલતું નથી. જ્યારે આપણે ટ્રાફિકમાં અટવાઈ જઈએ ત્યારે તેને શાપ આપવાથી કોઈ ફાયદો થતો નથી; હોર્ન વગાડવું મદદ કરતું નથી. એકમાત્ર વસ્તુ જે મદદ કરે છે તે વાસ્તવિકતાને સ્વીકારવું છે, કે જે પરિસ્થિતિની આપણે આશા રાખી હતી તે બદલાઈ ગઈ છે. ઉદાહરણ તરીકે, આપણે કોઈ નિશ્ચિત સમયે પહોંચવાનું આયોજન કર્યું હતું; આપણે ટ્રેન ચૂકી ગયા અથવા ટ્રેન મોડી પડી, અને આપણે તેના વિશે કંઈ કરી શકીએ તેમ નથી. આ રીતે આપણે ઉપદેશોને આપણા જીવનમાં ઉપયોગી સ્તર પર લાગુ કરીએ છીએ.
 
આપણે સમજવું જરૂરી છે કે વસ્તુઓની વિચારણા કરવાની એક સાચી અને ખોટી રીત છે. ખોટી રીત એ છે  કે બદલાતી પરિસ્થિતિઓથી સતત પ્રભાવિત થતી કોઈ વસ્તુને સ્થિર અને નિશ્ચિત વિચારવું - જેમ કે વિચારવું કે કોઈ યોજના નિશ્ચિત હોવી જોઈએ. આવું વિચારવું બહુ સામાન્ય છે. જ્યારે વસ્તુઓ આપણી યોજના મુજબ કામ કરતી નથી, ત્યારે આપણે આપણી યોજનાઓને બદલવા માટે તૈયાર રહેવાની જરૂર છે જ્યારે ફેરફાર કરવાની જરૂર હોય. આપણે ટ્રાફિકમાં અટવાઈ જઈ શકીએ છીએ અથવા લોકો નિમણૂક અને તેના જેવી વસ્તુઓ રદ કરી શકે છે. એન્ગેજીંગ ઈન બોધિસત્વ બિહેવિયર માં, શાંતિદેવ આ માટે શ્રેષ્ઠ સલાહ આપે છે:

જો એનો ઉપચાર કરી શકાય છે, તો શા માટે એના કારણે મનોભાવ ખરાબ કરવું? અને જો તેનો ઉપચાર કરી શકાતો નથી, તો તેના કારણે મનોભાવ ખરાબ કરવાથી શું મદદ થશે?

તે સલાહ ખરેખર મૂળભૂત છે, જેને આપણે પચાવવાની અને જીવન સાથે વ્યવહાર કરવાની આપણી રીતનો ભાગ બનાવવાની જરૂર છે. જો આપણે જીવનમાં કોઈ મુશ્કેલ પરિસ્થિતિમાં આવીએ અને આપણે તેને બદલી શકીએ, તો તેને બદલો. જો આપણે તેને બદલી શકતા નથી અને તેના વિશે આપણે કંઈ કરી શકીએ તેમ નથી, તો ઉદાસ થવાનો કોઈ અર્થ નથી. ઉદાહરણ તરીકે, આપણી સફરમાં આપણો સામાન ખોવાઈ ગયો છે, અને આપણે તેને થોડા દિવસો સુધી મેળવી શકીશું નહીં. આપણે ફક્ત એ વાસ્તવિકતા સ્વીકારીએ છીએ.

મને થોડા અઠવાડિયા પહેલા ખૂબ જ રસપ્રદ અનુભવ થયો હતો. હું હોલેન્ડમાં પરમ પવિત્ર દલાઈ લામાના ઉપદેશો માટે મુસાફરી કરી રહ્યો હતો. હું એમ્સ્ટરડેમ જવા માટે વિમાનઘર પર ગયો, ચેક-ઇન માટે કતારમાં રાહ જોતો હતો. કોમ્પ્યુટર સિસ્ટમ ઠપ થઈ ગઈ હતી અને ઘણી લાંબી કતારો હતી. દરેક જણ ભયભીત હતા કે તેઓ તેમની ફ્લાઇટ્સ પર ચઢવા માટે સમયસર ચેક-ઇન કરી શકશે નહીં. એક સમયે, મારી સામે કતારમાં રહેલા લોકોએ તેમની ટિકિટ અને પાસપોર્ટ કાઢી લીધા, અને જ્યારે હું તે કરવા ગયો, ત્યારે મને ખ્યાલ આવ્યો કે હું મારો પાસપોર્ટ મારી સાથે લેવાનું ભૂલી ગયો છું. હું પાસપોર્ટ વિના ચેક-ઇન કરી શકતો નથી અને મારી પાસે જર્મન આઈડી કાર્ડ નથી.
 
મારા આખા જીવનમાં આવું પહેલીવાર બન્યું છે. હું શું કરું? હું વિમાનઘર પર છું અને ત્યાં કોઈ રીત નથી કે હું મારા ઘરે પાછો જઈ શકું અને પછી તે ફ્લાઈટમાં સવાર થવા માટે સમયસર મારા પાસપોર્ટ સાથે વિમાનઘર પર પાછો આવી શકું. શું હું આના જેવું કંઈક વિશે નારાજ થઈ જાઉં? તે મદદ કરશે નહીં. શું હું ગુસ્સે થઈ જાઉં? તે મદદ કરશે નહીં. હું માહિતી ડેસ્ક પર ગયો અને પૂછ્યું કે પછીની ફ્લાઇટ છે કે નહીં અને તે વિમાનઘર પરથી એક પણ ન હતી; જો કે, તે રાત્રે શહેરની બીજી બાજુના બીજા વિમાનઘર પરથી એક હતી. આનો અર્થ એ થયો કે જે સાંજે મેં હાજરી આપવાનું આયોજન કર્યું હતું તે પ્રસંગ હું ચૂકીશ. શુ કરવુ? હું ઘરે ગયો, બીજી ફ્લાઇટમાં આરક્ષણ કર્યું, તે સાંજે ઉડાન ભરી અને બસ.
 
આ પ્રકારના અનુભવો એ એક કસોટી છે કે આપણે આપણા જીવનમાં ઉપદેશોને કેવી રીતે સંકલિત કર્યા છે. શું આપણે આખી વાતથી નારાજ થઈ જઈએ છીએ અને ગભરાઈ જઈએ? જો આપણે ગુસ્સે થઈએ, તો તે માત્ર એટલું જ કરશે કે આપણે આપણી જાતને નુકસાન પહોંચાડીએ છીએ અને આપણને દુઃખી કરીએ છીએ. આપણે પરિસ્થિતિની વાસ્તવિકતાને તાત્કાલિક સ્વીકારવાની જરૂર છે અને આપણે જે કરવાની જરૂર છે તેના પર ધ્યાન આપવાની જરૂર છે. આ રીતે આપણે વ્યવહારિક સ્તરે, અસ્થાયીતા પરના બુદ્ધના ઉપદેશોને પ્રક્ષેપણ પર ઠરાવણી કરવાને બદલે સંકલિત કરવાની અને તેનો ઉપયોગ કરવાની જરૂર છે, ઉદાહરણ તરીકે, મેં કેવી રીતે ચોક્કસ ફ્લાઇટ લેવાનું આયોજન કર્યું હતું, એમ્સ્ટરડેમ વિમાનઘરથી રોટરડેમ સુધીની ટ્રેન પકડી અને જવાની સાંજના પ્રસંગ માટે. તે એક સ્વપ્ન જેવું છે અને તે રીતે થવાનું નથી. ઠીક છે, તો હવે આપણે પાસે વૈકલ્પિક યોજના છે.

આ ધ્યાન માટે આપવામાં આવેલી ખૂબ જ મૂળભૂત સૂચના સાથે સંબંધિત છે: આપણે કોઈ અપેક્ષા વિના ધ્યાન કરવાની જરૂર છે. જો આપણી પાસે કોઈ અપેક્ષાઓ ન હોય, તો આપણી પાસે કોઈ નિરાશા નહીં હોય. બૌદ્ધ ધર્મના વ્યવહારિક ઉપયોગ માટે તે ખૂબ જ મૂળભૂત છે.

મારી બહેનને બે પુત્રો અને ચાર પૌત્રો છે. હું હંમેશા તેમને પ્રોત્સાહિત કરું છું કે તેમના પુત્રો અથવા પૌત્રો તેમને બોલાવશે તેવી અપેક્ષા ન રાખે. જો આપણે તે અપેક્ષા રાખીએ, તો આપણે નિરાશ થઈશું કારણ કે તેઓ તે કરશે નહીં. જો આપણે કોઈની સાથે વાત કરવા માંગીએ છીએ, તો આપણે તેમને કૉલ કરી શકીએ છીએ. તે તેટલું સરળ છે; આપણે વાસ્તવિકતા સ્વીકારીએ છીએ. જો આપણે તેને બદલી શકીએ, તો તેને બદલો. જો આપણે તેને બદલી શકતા નથી, તો આપણે તેને બદલી શકતા નથી. આપણે આપણો ખોવાયેલો સામાન આવવાના છે તેના કરતાં વહેલો મેળવવાના નથી. આપણે તે સ્વીકારીએ છીએ.
 
પુનરાવર્તન કરવા માટે, બે પ્રકારના પ્રક્ષેપણ છે. એક જે ઉપયોગી છે - આપણે ચોક્કસ યોજનાઓ બનાવવાની જરૂર છે. આપણે ક્યાંક જવું હોય તો વિમાનનું આરક્ષણ કરાવવું પડશે. જો કે, અન્ય માત્ર ઉપયોગી નથી, પણ તે હાનિકારક પણ છે.

આપણા હાનિકારક પ્રક્ષેપણને જોતા પહેલા, આપણી પોતાની પરિસ્થિતિ પર વિચાર કરવા માટે થોડો સમય કાઢવો એ સારો વિચાર છે. આપણે કેટલા લવચીક છીએ? જ્યારે આપણે જે રીતે આયોજન કરીએ છીએ તે રીતે વસ્તુઓ ન જતી હોય ત્યારે આપણે કેટલા પરેશાન થઈએ છીએ? કંઈક કેવી રીતે બનવાનું છે તેના નિશ્ચિત સમયપત્રકમાં આપણે કેટલા અટવાઈ જઈએ છીએ; દાખલા તરીકે, આ કાર્ય આ ચોક્કસ સમયે થવું જોઈએ; અથવા જો આપણે કોઈ રેસ્ટોરન્ટમાં જઈએ, તો તેમની પાસે આપણને ગમતો ખોરાક હશે, અને તે ઝડપથી પીરસવામાં આવશે. આપણે અમુક પ્રકારની યોજના અને અપેક્ષાને કેટલું વળગી રહીએ છીએ? જ્યારે આપણે નિરાશ થઈએ છીએ ત્યારે તે કેટલું અપ્રિય છે તે જોવાનો પ્રયાસ કરો. આપણે આપણી  અપેક્ષાઓને કારણે નિરાશ થઈએ છીએ. આપણને લાગે છે કે આપણી યોજના વાસ્તવિકતામાં વસ્તુઓ ખરેખર કેવી રીતે કાર્ય કરશે એના સાથે સુસંગત હોવી જોઈએ.

પરંતુ બધું કારણો અને સ્થિતિઓ પર આધારિત છે. રેસ્ટોરાંમાં આપણે જોઈતું ખોરાક ખતમ થઈ શકે છે. આ કારણો અને સ્થિતિઓ છે. ટ્રેન મોડી પડી હતી. આપણે ટ્રાફિકમાં ફસાઈ ગયા અને વિમાન ચૂકી ગયા. આ કારણો અને સ્થિતિઓ છે. તમે કેટલા લવચીક છો તે થોડી મિનિટો માટે તપાસો. શું તે એવી વસ્તુ છે જેના પર તમારે કામ કરવાની જરૂર છે? ફક્ત અસ્થાયીતા વિશે શીખવું અથવા શ્વાસ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવું અને શ્વાસ અસ્થાયી છે તે સમજવું પૂરતું નથી. તે ખૂબ સરસ છે, પરંતુ આપણે તેને આપણા જીવનમાં કેવી રીતે લાગુ કરીએ? તે અસ્થાયીતાને સમજવાનું નિર્ણાયક પાસું છે.
 
એક વ્યવહારુ ઉદાહરણનો વિચાર કરો જેમ કે થાળી પડીને તે તૂટી જાય છે. તેના માટે તમારો ભાવનાત્મક પ્રતિભાવ શું છે? તમે રાત્રિભોજન રાંધી રહ્યા છો અને તે બળી જાય છે. તમે તેની સાથે ભાવનાત્મક રીતે કેવી રીતે વ્યવહાર કરશો? ત્યાં જ આપણી પ્રગતિ પ્રગટ થાય છે. આપણે  કમ્પ્યુટર અથવા ફોન પર કંઈક કરવાનો પ્રયાસ કરીએ છીએ અને તે કામ કરતું નથી. શું તમે તરત જ કંઈક બીજું કંઈક અજમાવી શકો છો? અથવા તમે અસ્વસ્થ થાઓ છો? શું તમે ગાળ આપો છો?

આ ઉપદેશોનો વ્યવહારિક ઉપયોગ છે. જો આપણે તે પરિસ્થિતિઓમાં ઉદાસ થઈ જઈએ અને ફક્ત યોજના બી પર જઈ શકતા નથી - તો ફોન, કમ્પ્યુટર વગેરે પર હંમેશા કંઈક કરવાની બીજી રીત હોય છે - જો આપણે ઉદાસ થઈ જઈએ, તો તે સૂચવે છે કે આ વિસ્તારો છે જેના પર આપણે કામ કરવાની જરૂર છે.

ઉલ્લેખ કર્યો છે તેમ, બે પ્રકારના પ્રક્ષેપણોમાંથી, એક આયોજન અને સમયપત્રક માટે ઉપયોગી છે અને બીજું નુકસાનકારક છે. આવી વસ્તુઓની કલ્પના કરવી જેમ કે "હું હારી ગયો છું; કોઈ મને પ્રેમ કરતું નથી; આ વ્યક્તિ એક ભયંકર વ્યક્તિ છે, વગેરે” હાનિકારક છે. અથવા વિચારીએ કે જો ભોજન બળી જાય અથવા આપણે ટ્રેન ચૂકી જઈએ તો તે સંપૂર્ણ આપત્તિ છે. આવા હાનિકારક પ્રક્ષેપણો અતિશયોક્તિ પર આધારિત છે.
 
ક્રોધ સાથે, આપણે કોઈ વસ્તુના નકારાત્મક ગુણોને અતિશયોક્તિ કરીએ છીએ અને વિસ્ફોટ કરીએ છીએ. સબવે અથવા મેટ્રો સાથે ઘણા લોકોએ આનો અનુભવ કર્યો છે: જેમ આપણે સીડીથી નીચે જઈએ છીએ, ટ્રેન પ્લેટફોર્મ પરથી નીકળી જાય છે. આપણે તેનો સામનો કેવી રીતે કરી શકીએ? શું આપણે ગાળ આપીએ છીએ? પાંચ કે દસ મિનિટ રાહ જોવી એ વિશ્વની સૌથી ખરાબ વસ્તુ નથી. પરંતુ આપણે અતિશયોક્તિ કરીએ છીએ અને ગુસ્સા સાથે પ્રતિક્રિયા આપીએ છીએ અને નારાજ થઈ જઈએ છીએ. આ આપણને નાખુશ બનાવે છે અને તે મદદ કરતું નથી, ખરું?

લોભ અને આસક્તિ સાથે, આપણે વિચારીએ છીએ કે કંઈક વિશ્વની સૌથી અદ્ભુત વસ્તુ છે અથવા આપણે સૌથી અદ્ભુત વ્યક્તિ સાથે છીએ. આપણે અતિશયોક્તિ કરીએ છીએ, પ્રેમમાં પડીએ છીએ અને વ્યક્તિની સારી અતિશયોક્તિવાળી બાજુઓ જ જોઈએ છીએ. આપણે અપેક્ષા રાખીએ છીએ કે વ્યક્તિ આપણી અતિશયોક્તિને અનુરૂપ રહે, પરંતુ કોઈ કરી શકતું નથી. પછી આપણે નિરાશ થઈ જઈએ છીએ.
 
આવા વલણ સમસ્યારૂપ છે. ઘણીવાર એવું થાય છે કે આપણે વસ્તુઓને ખૂબ જ સંકુચિત દ્રષ્ટિકોણથી જોઈએ છીએ. આ થઈ શકે છે, ઉદાહરણ તરીકે, જ્યારે આપણને આપણા જીવનમાં કોઈ આંચકો આવે છે, અથવા કોઈ આપણને નકારે છે, અથવા કોઈ આપણને કંઈક અપ્રિય કરે છે. એક વ્યક્તિ જેની સાથે આપણે સંબંધમાં છીએ તે એવું કંઈક કરે છે જે આપણને ન ગમતું હોય, આપણા જન્મદિવસ પર આપણને ફોન ન કરે અથવા ગુસ્સે થઈને આપણા પર ચીસો પાડે અથવા તે ગમે તે હોય. આપણે ફક્ત તે એક ઘટના પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરીએ છીએ. આપણે આખા સંબંધનું મોટું ચિત્ર જોતા નથી. આપણે તેમને આ સંકુચિત વસ્તુથી જ ઓળખીએ છીએ અને તેથી આપણને ખૂબ ગુસ્સો આવે છે.

જો આપણને તકલીફ હોય કે બીમારી હોય, તો આપણે વિચારી શકીએ કે, “હું બિચારો છું; હું એકલો જ આવું વેદના અનુભવું છું.” ફરીથી, આ એક ખૂબ જ સંકુચિત દૃષ્ટિકોણ છે. તે મોટા પરિપ્રેક્ષ્યને ન જોવા પર આધારિત પ્રક્ષેપણ છે. ઉદાહરણ તરીકે, "કોઈ મને પ્રેમ કરતું નથી." જો આપણે આપણા આખા જીવનને ઝીણવટપૂર્વક તપાસીએ, તો શું એવું છે કે આપણા સમગ્ર જીવનમાં ક્યારેય કોઈએ આપણને પ્રેમ કર્યો નથી? આપણો કૂતરો આપણને પ્રેમ નથી કરતો? કોઈએ ક્યારેય આપણા માટે સારું કર્યું નથી કે આપણી કાળજી લીધી નથી? બીજા ઉદાહરણ તરીકે, "હું હારેલો છું." શું તે સાચું છે? શું એ સાચું છે કે આપણે ક્યારેય કોઈ બાબતમાં સફળ થયા નથી? આપણે કેવી રીતે ચાલવું તે શીખવામાં અથવા ટોઇલેટ પ્રશિક્ષિત બનવામાં સફળ થયા, તેથી આપણે ચોક્કસપણે કંઈકમાં સફળ થયા છીએ.  

ફરીથી, આપણા પ્રક્ષેપણ વાસ્તવિકતાને અનુરૂપ નથી; પરંતુ આપણે ઇચ્છીએ છીએ કે તેઓ અનુરૂપ કરે અને તેથી આપણે માનીએ છીએ કે તેઓ કરે છે. આપણે ઈચ્છીએ છીએ કે આપણો જીવનસાથી વિશ્વનો સૌથી અદ્ભુત, ખાસ વ્યક્તિ હોય. એક સારું ઉદાહરણ એન્ટાર્કટિકામાં પેન્ગ્વિન છે અને કેવી રીતે તેઓ જીવન માટે એક સાથી રાખે છે. આપણા માટે તે બધા એકસરખા દેખાય છે, પરંતુ પેંગ્વિન માટે, તે બધામાંથી આ એક ખાસ છે. ચોક્કસ, પેન્ગ્વિનના પરિપ્રેક્ષ્યમાં, મનુષ્યો બરાબર સમાન લાગે છે; પરંતુ, આપણા માટે, બીજું કોઈ આપણે પ્રેમ કરે તો તેનાથી કોઈ ફરક પડતો નથી. ના, એવું હોવું જોઈએ કે માત્ર તમે જ - સૌથી ખાસ - કે તમે મને પ્રેમ કરો છો. આ પ્રકારની અતિશયોક્તિ બહુ મદદરૂપ નથી.

હાનિકારક પ્રક્ષેપણની બીજી વિવિધતા એ વાસ્તવિકતાને નકારવી, અન્યની વાસ્તવિકતા ન જોવી અને તેનો ઇનકાર કરવો. આવું ત્યારે થાય છે જ્યારે આપણે લોકોને વાંધાજનક બનાવીએ છીએ અને તેઓ લાગણીઓ સાથેના માનવી છે તે ધ્યાનમાં લીધા વિના તેમને વસ્તુ બનાવીએ છીએ. બૌદ્ધ ધર્મમાં એક ખૂબ જ પ્રસિદ્ધ પંક્તિ છે: "દરેક વ્યક્તિ ખુશ રહેવા માંગે છે અને કોઈ દુ:ખી થવા માંગતું નથી." અન્ય લોકોના સંદર્ભમાં આપણે તેને કેટલી ગંભીરતાથી લઈએ છીએ? ઘણી વાર આપણે તેની અવગણના કરીએ છીએ અને એવું વર્તન કરીએ છીએ કે જાણે આપણે કોઈની સાથે કેવું વર્તન કરીએ છીએ અથવા અન્ય લોકો સાથે કેવી રીતે વાત કરીએ છીએ તેનાથી કોઈ ફરક પડતો નથી. એવું લાગે છે કે કારણ અને અસર અહીં લાગુ પડતી નથી, અને અન્ય કોઈને ભાવનાઓ નથી.

દાખલા તરીકે, આપણી ઓફિસમાં કોઈ વ્યક્તિ ખૂબ જ ઘૃણાસ્પદ અને અપ્રિય છે. પરંતુ તેમ છતાં, તે વ્યક્તિ ખુશ રહેવા માંગે છે અને નાખુશ થવા માંગતી નથી. તેઓ ઈચ્છે છે કે લોકો તેમને પસંદ કરે અને લોકો તેમને પસંદ ન કરે. તેઓ અપ્રિય રીતે વર્તે છે કારણ કે તેઓ ખૂબ જ મૂંઝવણમાં છે કે તેમને શું ખુશી લાવશે. ફરીથી, આ નિર્ણયાત્મક ન હોવા તરફ પાછું જાય છે. શાંતિદેવે કહ્યું તેમ આપણે આપણા સુખનો નાશ કરીએ છીએ જાણે તે આપણા દુશ્મન હોય. બીજા શબ્દોમાં કહીએ તો, આપણે દુઃખના કારણો તરફ દોડીએ છીએ. જો કોઈ વ્યક્તિ ભયંકર સ્વાર્થી રીતે વર્તે છે, તો તે દરેકને તેને નકારવા માટેનું કારણ બને છે. તેઓ જે રીતે વર્તે છે તે કોઈને પસંદ નથી, પરંતુ તે વ્યક્તિ વિચારે છે કે તે તેમને ખુશ કરશે.
 
આ ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે: જ્યારે અન્ય લોકોનો સામનો કરો, ત્યારે સમજવાનો પ્રયાસ કરો, "તમે ખુશ રહેવા માંગો છો, જેમ હું કરું છું. મારી જેમ તમને પણ ભાવનાઓ છે. મારી જેમ, તે નાખુશ થવા માંગતા નથી અને મારી જેમ જ તે પસંદ થવા માંગે છે. મારી જેમ, તમે નાપસંદ કે અસ્વીકાર થવા માંગતા નથી." જ્યારે આપણે બસમાં અથવા ટ્રાફિકમાં હોઈએ ત્યારે અભ્યાસ કરવામાં આ ખૂબ જ મદદ કરે છે. આપણી જેમ, દરેક વ્યક્તિ તેમના ગંતવ્ય પર પહોંચવા માંગે છે, અને કોઈ પણ ટ્રાફિકમાં બેસવા માંગતું નથી. અન્ય લોકો પર ગુસ્સે થવાનું કોઈ કારણ નથી. આપણી જેમ જ દરેકને ભાવનાઓ હોય છે.
 
સૌથી મદદરૂપ પંક્તિ છે: “બધાને બુદ્ધ પસંદ નથી; તો શા માટે આપણે એવી અપેક્ષા રાખીએ કે દરેક ને આપણે ગમશું? અથવા, "તેઓએ ઈસુને વધસ્તંભે જડ્યા, તો આપણે આપણા માટે શું અપેક્ષા રાખીએ છીએ?" શું એવું કે દરેક વ્યક્તિ આપણને પ્રેમ કરશે? જ્યારે કોઈને આપણે ગમતા ન હોય અથવા આપણને ગમતી હોય તેવી હકારાત્મક રીતે પ્રતિસાદ ન આપે ત્યારે આ ખૂબ જ મદદરૂપ થાય છે. આ એવી પંક્તિઓ છે જે આપણી અવાસ્તવિક અપેક્ષાઓ અને પ્રક્ષેપણોનો સામનો કરવા માટે વ્યવહારિક સ્તરે જીવનમાં ખૂબ મદદરૂપ થઈ શકે છે. આપણે વિચારી શકીએ કે, "હું હંમેશા સાચો હોવો જોઈએ અને બધાએ મારું સાંભળવું જોઈએ." પરંતુ તેઓ શા માટે એવું કરશે?

યાદ રાખો, આપણે અહીં શું વાસ્તવિક છે અને શું નથી તે વચ્ચે તફાવત કરી રહ્યા છીએ. આપણે વધુ સારું કરવા, સુધારવાનો, વધુ એકાગ્રતા રાખવાનો અથવા ગમે તેવો હેતુ ધરાવી શકીએ છીએ. જ્યારે આપણે તે માટે સક્ષમ છીએ ત્યારે વધુ સારું કરવું એ વાસ્તવિક અપેક્ષા છે. પરંતુ જ્યારે આપણે વિચારીએ છીએ કે, “હું હંમેશા તમારા જીવનમાં સૌથી મહત્વપૂર્ણ વ્યક્તિ હોવો જોઈએ. તમારે હંમેશા મારા માટે ઉપલબ્ધ રહેવું જોઈએ," જેથી કરીને જ્યારે આપણો સાથી કામ પરથી ઘરે આવે અને એવું લાગે કે તેના જીવનમાં દિવસ દરમિયાન કંઈ બન્યું જ નથી અને તેઓ કઈ પણ માંથી આવ્યા છે, જેથી હવે તેઓ આપણા માટે સંપૂર્ણ રીતે ઉપલબ્ધ હોવા જોઈએ. - તે એક અવાસ્તવિક અપેક્ષા નથી, ખરું?

ચાલો વિચાર કરીએ કે આપણી પાસે ક્યારે અવાસ્તવિક અપેક્ષાઓ આવે છે. આમાંથી કેટલી અવાસ્તવિક અપેક્ષાઓ આપણી પાસે છે અને આપણે તેને કેટલી સારી રીતે ઓળખી શકીએ છે? શું આપણે ઓળખીએ છીએ કે જ્યારે આપણે તેમના પર વિશ્વાસ કરીએ છીએ ત્યારે તેઓ હાનિકારક છે અને આપણને નુકસાન પહોંચાડે છે? શું આપણે જોઈએ છીએ કે તેઓ કેવી રીતે ભાવનાત્મક પીડા પેદા કરે છે? દલાઈ લામા તેમને આપણા આંતરિક મુશ્કેલી સર્જનારા કહેવાનું પસંદ કરે છે.

પશ્ચિમના ઘણા લોકો તેના નિર્ણય-લક્ષી ફિલસૂફીથી પ્રભાવિત છે. આપણામાંના ઘણા લોકો માટે, સૌથી પરેશાન કરતા વિચારોમાંનો એક એ છે કે આપણે પૂરતા સારા નથી. આ ખૂબ જ અભિપ્રાયિત છે. આપણે એ ઓળખવાની જરૂર છે કે કોઈ આપણને અભિપ્રાય નથી આપી રહ્યું અને આપણે ચોક્કસપણે પોતાનો અભિપ્રાય આપવાની જરૂર નથી. આપણે મૂંઝવણમાં હોઈ શકીએ; પરંતુ તેનો અર્થ એ નથી કે આપણે ઉણપ કે ખરાબ છીએ. આ એક ખૂબ જ સ્વ-વિનાશક પ્રક્ષેપણ છે.
 
બે સત્યો વચ્ચે ભેદ પારખવા માટે સક્ષમ બનવું જરૂરી છે. આપણને જે સાચું લાગે છે - કે આપણે પૂરતા સારા નથી, ઉદાહરણ તરીકે - તે ખરેખર ખોટું છે. એવું માનવાનું કોઈ કારણ નથી, તેથી આપણે તેને માનવાનું બંધ કરવું જોઈએ અને કારણ અને અસરની દ્રષ્ટિએ જીવન જીવવાનો પ્રયાસ કરવાની જરૂર છે. જો આપણે કંઈક સિદ્ધ કરવા માંગીએ છીએ, તો આપણે કારણો લાવવાની જરૂર છે. જો તે શક્ય હોય, તો તે કરો; અને જો શક્ય ન હોય તો વાસ્તવિકતા સ્વીકારો. ઉદાહરણ તરીકે, જો આપણે વધુ સારી નોકરી મેળવવા માંગતા હોય, તો આપણે તેને શોધવાની જરૂર છે અને માત્ર આકાશમાંથી કોઈ વસ્તુ પડવાની અથવા કોઈ આપણને તે આપે તેની રાહ જોવાની જરૂર નથી. કારણ અને અસર છે. આપણે શક્યતાઓ પ્રત્યે ગ્રહણશીલ બનવાની અને તેનો લાભ લેવાની જરૂર છે, અને માત્ર એવી પરિસ્થિતિમાં ફસાવાનું નથી એવું વિચારીને કે તે ખૂબ ભયંકર છે, આપણે ક્યારેય આગળ વધીશું નહીં, અને તેના વિશે કંઈ કરી શકાતું નથી. આ પ્રકારની વિચારસરણી ખૂબ જ નકારાત્મક છે. પ્રાર્થના કહે છે તેમ: કંઈપણ નકારાત્મક પ્રતિબદ્ધ ન કરો. આ માત્ર કરવા કે બોલવાની દ્રષ્ટિએ જ નથી, પણ વિચારવાની બાબતમાં પણ છે. તેમાં આપણે આપણી જાતને અને બીજાઓને કેવી રીતે માનીએ છીએ તેનો સમાવેશ થાય છે.

પ્રક્ષેપણને વાસ્તવિકતાથી અલગ કરવાનો આ અભિગમ એ છે કે ચાર ઉમદા સત્યોને આપણા જીવનમાં કેવી રીતે લાગુ કરી શકાય. જેમ પરમ પવિત્રતા ભાર મૂકે છે, આપણે બે સત્યોમાંથી ચાર સત્યો તરફ જવાની જરૂર છે. આપણે એ સમજવાની જરૂર છે કે આપણી સમસ્યાઓ, પ્રથમ ઉમદા સત્ય, કારણોથી આવે છે, બીજું ઉમદા સત્ય. આપણી પાસે આ પ્રક્ષેપણો છે અને વધુમાં, આ પ્રક્ષેપણો વાસ્તવિકતાને અનુરૂપ નથી તે હકીકતની અજ્ઞાનતા અથવા અજાણતા છે. જો આપણે તેને રોકવું હોય - ત્રીજું ઉમદા સત્ય - તેમાંથી છૂટકારો મેળવવા માટે, આપણે વાસ્તવિકતા - ચોથું ઉમદા સત્ય - સમજવું પડશે અને આપણી કલ્પનાનો ફુગ્ગો ફોડવો પડશે.
 
આને લાગુ કરવા માટે આપણે બૌદ્ધ બનવાની જરૂર નથી. દલાઈ લામા કહે છે તેમ, આ એક સાર્વત્રિક અભિગમ છે, અને આપણે તેને ચાર ઉમદા સત્યો તરીકે ઓળખવાની જરૂર નથી. આપણે તેને કંઈપણ કહેવાની જરૂર નથી. આ રીતે, તે વાસ્તવમાં ત્રણ રત્નો તરફ દોરી જાય છે તેઓ શું છે તે પણ કહ્યા વિના. આપણે સમજીએ છીએ કે જો આપણે આપણી સમસ્યાઓના કારણને દૂર કરીશું, તો સમસ્યાઓ દૂર થઈ જશે. જે અવસ્થામાં તમામ કારણો અને સમસ્યાઓ દૂર થઈ જાય છે અને જે સમજણ આને લાવે છે તે ધર્મ રત્ન છે. આ ત્રીજું અને ચોથું ઉમદા સત્ય છે. બુદ્ધ તે છે જેમણે તે સંપૂર્ણ રીતે કર્યું છે અને સંઘ તે છે જેમણે આ અંશતઃ કર્યું છે.
 
આ રીતે, આપણી પાસે બે સત્ય, ચાર સત્ય અને ત્રણ રત્નો છે અને તેના માટે આપણે બૌદ્ધ હોવું જરૂરી નથી. બૌદ્ધ બનવાની વિભાજન રેખા એ ભવિષ્યના જીવનને સુધારવા માટે કાર્ય કરવાનો હેતુ છે. જો કે, આ અભિગમને ભૂતકાળ અને ભવિષ્યના જીવનમાં વિશ્વાસની જરૂર છે. જેમ પરમ પવિત્રતા નિર્દેશ કરી રહ્યા હતા, અતિષના સમયે તિબેટમાં રજૂ કરાયેલી આપણો પરંપરાગત સૂત્ર અભિગમ લેમ-રિમ છે, પ્રેરણાના ત્રણ સ્તરો. આ ભવિષ્યના જીવનમાં સુધારો કરવા, અનિયંત્રિતપણે પુનરાવર્તિત ભાવિ જીવનમાંથી મુક્તિ મેળવવા અને પછી જ્ઞાન પ્રાપ્તિ માટે છે જેથી કરીને દરેક વ્યક્તિને ભવિષ્યના જીવનમાંથી મુક્તિ મેળવવામાં શ્રેષ્ઠ રીતે મદદ કરી શકાય. આ સમગ્ર રચના ભાવિ જીવન અને પુનર્જન્મ પર આધારિત છે. ચાર વિચારોથી જે મનને ધર્મ તરફ વાળે છે તે એક જ વસ્તુ છે - પુનર્જન્મ. આખો માર્ગ વિશ્વાસ પર આધારિત છે કે પુનર્જન્મ જેવી વસ્તુ છે.
 
પશ્ચિમી લોકો માટે અથવા વધુ સામાન્ય અભિગમ માટે, બે સત્યો, ચાર સત્યો અને ત્રણ રત્નોથી પ્રારંભ કરવું વધુ સારું છે. આ પછી, આપણે કારણ અને અસરની ચર્ચા રજૂ કરી શકીએ છીએ; પરંતુ કારણ અને અસરનો કોઈ અર્થ નથી જો આપણી પાસે સંપૂર્ણ શરૂઆત હોય. આ શરૂઆત વિનાના મન તરફ દોરી જાય છે; અને જો આપણે શરૂઆત વિનાના મનને સમજીએ, તો આપણે પુનર્જન્મને સમજીએ છીએ. આ સમયે, આપણે ભાવિ જીવનનો લાભ મેળવવા સંસાર, અનિયંત્રિતપણે પુનરાવર્તિત પુનર્જન્મમાંથી મુક્તિ મેળવવાની નિષ્ઠાપૂર્વક ઈચ્છા મેળવીએ છીએ. જ્યારે લેમ-રિમ ક્રમાંકિત માર્ગમાં આપણી સંડોવણી ફક્ત પુનર્જન્મમાં વિશ્વાસ પર આધારિત  હોય, તે સ્થિર નથી. આનો અર્થ એ નથી કે આ આધારે લેમ-રિમનો અભ્યાસ કરવો નકામું છે; પરંતુ તે માત્ર એટલું જ છે કે જો આપણે પરંપરાગત રીતે તિબેટીયન જ્યાંથી શરૂ કરે છે, એટલે કે પુનર્જન્મની પ્રતીતિ સાથે તે સ્થાન સુધી પહોંચી શકીએ તો તે વધુ સ્થિર રહેશે.

બે સત્યો વગેરેની આ યોજના એ પણ સૂચવે છે કે આપણે આપણા જીવનમાં ઉપદેશોને સંકલિત કરી શકીએ છીએ. તે આપણા પ્રક્ષેપણો અને વાસ્તવિકતા વચ્ચેના તફાવત સાથે શરૂ થાય છે, જ્યારે આપણે પ્રક્ષેપણ કરી રહ્યા છીએ તેને ઓળખવાનું અને તે પ્રક્ષેપણો માં આપણી ભૂલભરેલી માન્યતા. આ બધું અભિપ્રાયિત થયા વિના પૂર્ણ કરવાનું છે. ઉદાહરણ તરીકે, "મને લાગ્યું કે તમે મને આમાં મદદ કરશો અને તમે નહીં કરો," અથવા "મને લાગ્યું કે તમે તે યોગ્ય રીતે કરવા જઈ રહ્યા છો, અને તમે નહીં કર્યું." આપણા કાર્યમાં, આપણે એવી અપેક્ષા સાથે કોઈને એક કાર્ય સોંપ્યું છે કે તેઓ તે સારી રીતે કરશે અને તેમને કર્યું નહીં. આપણે શું કરીએ? આપણે તે જાતે કરીએ છીએ. શું આપણને વ્યક્તિ પર ગુસ્સો આવે છે? તે મદદ કરતું નથી. ભવિષ્યમાં તેમને સમાન કાર્ય ન આપો અથવા તેમને યોગ્ય રીતે કેવી રીતે કરવું તે શીખવો. વાસ્તવિકતા સાથે વ્યવહાર કરો. કોઈ પણ માર્ગદર્શન વગર વ્યક્તિ યોગ્ય રીતે કરશે એવી આપણી અપેક્ષાથી આપણે નારાજ થઈ જઈએ છીએ. આપણે આશા રાખી શકીએ કે તેઓ કરશે; તે અલગ છે. કોઈ અપેક્ષાઓ વિના કોઈ નિરાશા નથી.

જ્યારે આપણે નકારાત્મક કંઈપણ પ્રતિબદ્ધ ન કરો એ વાક્યને અનુસરવા માંગીએ છીએ, ત્યારે આપણે ઓળખવાની જરૂર છે કે આપણે જયારે કામ કરીએ છીએ, બોલીએ છીએ અથવા એવી રીતે વિચારીએ છીએ જે ખલેલ પહોંચાડતી લાગણીઓના પ્રભાવ હેઠળ છે. ખલેલ પહોંચાડતી લાગણીની વ્યાખ્યા એ મનની સ્થિતિ છે જે વિકસિત થવા પર આપણને મનની શાંતિ અને આત્મ-નિયંત્રણ ગુમાવવાનું કારણ બને છે. જ્યારે આપણે ગુસ્સે થઈએ છીએ, ત્યારે આપણું મન શાંત નથી હોતું અને આપણે એવું કહીએ છીએ અને કરીએ છીએ કે જેનાથી આપણને પાછળથી પસ્તાવો થાય છે. જ્યારે આપણે લોભી હોઈએ છીએ અથવા કોઈને વળગી રહીએ છીએ, ત્યારે તે મનની શાંતિપૂર્ણ સ્થિતિ નથી, અને આપણે એવી બાબતો કહીએ છીએ જેને પછીથી આપણે તદ્દન હાસ્યાસ્પદ માનીએ છીએ. ઘણી વાર, તે ખૂબ અપેશાયુકત અને વળગી રહેવાને કારણે બીજા વ્યક્તિને દૂર કરે છે.
 
જ્યારે આપણે ખલેલ પહોંચાડતી લાગણીના પ્રભાવ હેઠળ કાર્ય કરીએ છીએ ત્યારે આપણે ઓળખવાની જરૂર છે. જ્યારે આપણે આપણી પોતાની ઉર્જા પ્રત્યે થોડાક સંવેદનશીલ બની જઈએ છીએ, ત્યારે આપણે અનુભવી શકીએ છીએ કે જ્યારે કોઈ અંતર્ગત દુશ્મનાવટ અથવા ગ્રહણશક્તિ હોય ત્યારે આપણે થોડા બેચેન થઈએ છીએ. આ વિનાશક અને ખલેલ પહોંચાડતી લાગણીઓ આપણી અજ્ઞાનતા, આપણી અજાણતામાંથી આવે છે. આપણે કારણ અને અસરથી અજાણ છીએ. એવું નથી કે આપણે મૂર્ખ છીએ; આપણે અજાણ છીએ કે વસ્તુઓ કારણ અને અસરથી આવે છે અને આપણે અજાણ છીએ કે આપણા પ્રક્ષેપણો વાસ્તવિકતા સાથે સુસંગત નથી.
 
દ સેવેન-પોઇન્ટ માઇન્ડ ટ્રેનિંગ સંક્ષિપ્તમાં જણાવે છે:

બધા દોષ એક વસ્તુ પર મૂકો, સ્વ-વહાલ.

આનો અર્થ એ થાય છે કે આપણે હંમેશા વસ્તુઓને આપણા માર્ગે જવા માટે, જે રીતે આપણે ઈચ્છીએ છીએ તે રીતે જ જોઈએ. તે "હું પ્રથમ" વલણ છે: "હું જે રીતે પ્રક્ષેપણ કરું છું અને વસ્તુઓ જવાની અપેક્ષા રાખું છું તે રીતે તે હોવું જોઈએ." આવા વલણ પર આપણી સમસ્યાઓને દોષી ઠેરવવી ખૂબ જ ઉપયોગી સલાહ છે. ઉદાહરણો છે: "મને જોઈતું હતું કે આ રેસ્ટોરન્ટ સંપૂર્ણ હોય," અથવા "મને જોઈતું હતું કે આ સાંજ સંપૂર્ણ હોય," અથવા "મને જોઈતું હતું કે તમે મારી સાથે આવું વર્તન કરો." આ "હું, હું, હું" માંથી આવે છે. આપણે ફક્ત હું વિશે જ વિચારીએ છીએ અને તું વિશે નહીં. આપણે એવું વિચારતા નથી કે કોઈ વ્યક્તિનો દિવસ મુશ્કેલ હતો અથવા કોઈ અન્ય વસ્તુમાં વ્યસ્ત હોઈ શકે. તે ફક્ત "હું" અને આપણે શું જોઈએ છે તે વિશે છે. આ એવા પ્રકારના મુદ્દાઓ છે કે જેના પર આપણે ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવા અને આપણા રોજિંદા જીવનમાં ફેરફાર કરવા માંગીએ છીએ. જીવન પ્રત્યે બૌદ્ધ દૃષ્ટિકોણ એ છે કે આપણી બધી સમસ્યાઓ માટે દોષ સ્વ-વહાલ છે. આનો અર્થ છે સ્વાર્થી અને સ્વ-કેન્દ્રિત હોવું. આનો અર્થ એ નથી કે આપણે આપણી જરૂરિયાતોને સંપૂર્ણપણે અવગણીએ, પરંતુ માત્ર આપણી જરૂરિયાતોને મહત્વની વસ્તુ તરીકે ન લેવી અને અન્યની જરૂરિયાતોને ન અવગણીએ. આ એક ખૂબ જ મૂળભૂત અભિગમ છે.

જે રચનાત્મક છે તેને ભવ્ય રીતે અમલમાં મૂકવાનો અર્થ છે સમજણપૂર્વક અને ગુસ્સે, લોભી કે જરૂરિયાતમંદ થયા વિના કાર્ય કરવું. આપણે એવા વ્યક્તિ બનવાનું ટાળવા માંગીએ છીએ જેને મંજૂરીની જરૂર હોય અને હંમેશા બીજાઓના ધ્યાનની જરૂર હોય. જ્યારે આપણે તે વલણના પ્રભાવ હેઠળ કાર્ય કરીએ છીએ, ત્યારે આપણે મુશ્કેલીનું કારણ બનીએ છીએ, નહીં? આપણે અન્ય લોકો પર અવાસ્તવિક માંગણી કરીએ છીએ અને આપણે નિરાશ થઈએ છીએ. રચનાત્મક રીતે કાર્ય કરવાનો અર્થ છે કે તે વિના કાર્ય કરવું. આનો અર્થ એ નથી કે સૌથી ઊંડા સ્તરે આપણે આ ખલેલ પહોંચાડતી લાગણીઓ અને વલણોને ખરી રીતે રોકી દીધા છે; પરંતુ આપણે તેમના મજબૂત પ્રભાવ હેઠળ કાર્ય કરતા નથી.

આપણે બીજાના ગુણોને ન ઓળખીને નિષ્કપટ બનવા માંગતા નથી. આપણે એ ઓળખવાની જરૂર છે કે જેમ આપણને લાગણીઓ હોય છે, તેમ બીજાને પણ લાગણીઓ હોય છે. જેમ આપણને નકારવામાં કે અવગણવામાં આવે તે ગમતું નથી, તેમ અન્યને પણ અવગણવું અથવા નકારવામાં આવવું ગમતું નથી. આ એવી અનુભૂતિઓ છે જેને આપણે આપણા જીવનમાં લાગુ કરવાની જરૂર છે. આ કરવા માટે, આપણે આપણા પોતાના મનને સંપૂર્ણ રીતે વશ કરવાની જરૂર છે, જેમ પ્રાર્થનાની ત્રીજી પંક્તિમાં ઉલ્લેખ કરેલું છે.
 
આપણા જીવનને તાલીમના મેદાનના આધાર તરીકે જોવું ખૂબ જ ઉપયોગી છે. કસરત આ જ છે. તે ચોક્કસપણે સુંદર વાતાવરણમાં ગાદી પર મીણબત્તીઓ, ધૂપ, મૌન જોડે અને ચોક્કસપણે કોઈ રડતા બાળકો વિના બેસવા સુધી મર્યાદિત નથી.

એકવાર હું એક બૌદ્ધ કેન્દ્રમાં ગયો જ્યાં મારો એક વિદ્યાર્થી ભણાવતો હતો, અને કોઈ તેમના બે વર્ષના બાળકને લઈને આવ્યું હતું. જ્યારે સત્ર ચાલુ હતું ત્યારે બે વર્ષનો બાળક વર્ગખંડમાં દોડતો હતો. આપણે બે વર્ષના બાળક પાસેથી શું અપેક્ષા રાખીએ છીએ - કે તેઓ દોઢ કલાક સુધી સંપૂર્ણ રીતે સ્થિર બેસી રહેશે? શિક્ષકે ધ્યાન દોર્યું કે બાળક ને વર્ગમાં લાવવું સંપૂર્ણ હતું; જ્યારે અમે ધ્યાન કરવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા છીએ ત્યારે આ નાનું બાળક આસપાસ દોડે અને ઘણો અવાજ કરે તે એક અદ્ભુત પડકાર છે. આ સાચી કસરત છે. શું આપણે અસ્વસ્થ કે વિચલિત થયા વગર કસરત કરી શકીએ? તેનો અર્થ એ નથી કે માતાપિતા બાળકને નુકસાન ન થાય તે માટે ધ્યાન ન આપે. પરંતુ શું આપણે બહાર ટ્રાફિકના મોટા અવાજ સાથે કસરત કરી શકીએ છીએ, અથવા જ્યારે આપણે ટ્રાફિકમાં અટવાઈ જઈએ છીએ ત્યારે પણ?

આ જીવન છે, અને જીવન એ કસરતનું ક્ષેત્ર હોવું જોઈએ, આપણી અજ્ઞાનતા, અજાણતા અને ખલેલ પહોંચાડતી લાગણીઓ સામે વાસ્તવિક યુદ્ધનું મેદાન હોવું જોઈએ. બોધિસત્વ ગારલેન્ડ ઓફ જેમ્સ માં, અતિષ તેને સ્પષ્ટપણે જણાવે છે:

જ્યારે ઘણા લોકો વચ્ચે હોઈએ, મને મારી વાણી પર ચકાસણી રાખવા દો; જ્યારે એકલા રહીએ ત્યારે મને મારા મન પર ચકાસણી રાખવા દો.

આ ખૂબ મદદરૂપ છે. જ્યારે આપણે અન્ય લોકો સાથે હોઈએ છીએ, ત્યારે જુઓ કે આપણે તેમની સાથે કેવી રીતે વાત કરીએ છીએ. તે માત્ર શબ્દો જ નથી પણ તેની પાછળના અવાજનો સ્વર, લાગણીઓ અને વલણ પણ છે. જો આપણને લાગે કે આપણે પ્રતિકૂળતા અથવા ઘમંડ સાથે બોલી રહ્યા છીએ, તો તેની નોંધ લો અને તેને ઘટાડો. જ્યારે આપણે એકલા હોઈએ છીએ ત્યારે આપણા મગજમાં પણ એવું જ હોય છે. આપણે શું વિચારીએ છીએ તે જુઓ, સમગ્ર “હું બિચારો, મારી કોઈ કદર કરતું નથી” સહલશણ.
 
આ સેવેન-પોઇન્ટ માઇન્ડ ટ્રેનિંગ માં તે મુદ્દા તરફ દોરી જાય છે જ્યાં તે જણાવે છે કે ત્રણ મુશ્કેલ બાબતો છે: વિરોધીઓ થી સચેત રેહવું - સચેત એટલે તેમને યાદ રાખવું - તેમને લાગુ કરવા માટે સચેતતા રાખવી અને તેમને જાળવવા માટે સચેત રેહવું. સચેતતા રાખવાની આ સૌથી મુશ્કેલ અને મહત્વપૂર્ણ બાબતો છે. આપણે સચેતતા કસરત વિશે સાંભળીએ છીએ, પરંતુ તેનો અર્થ એ નથી જે પશ્ચિમના સંદર્ભમાં તે સમજવામાં આવે છે, કે આપણે ફક્ત વર્તમાન ક્ષણમાં જ રહેવાનું છે. "સચેતતા" શબ્દનો અર્થ છે યાદ રાખવું. આપણે યાદ રાખવાની જરૂર છે કે આપણે જે પ્રક્ષેપણ કરી રહ્યા છીએ તે બકવાસ છે અને પછી આ અનુભૂતિને લાગુ કરો અને તેને ચાલુ રાખો. રોજિંદા જીવનમાં એ જ વાસ્તવિક કસરત છે.

આપણે આ બધી બૌદ્ધ સલાહ સાંભળીએ છીએ કે બિન-વિચારાત્મક હોવા જોઈએ અને વિચારાત્મક ન હોવું જોઈએ. એનો અર્થ શું થાય? અલબત્ત, આપણે તેની ખૂબ જ તકનીકી વ્યાખ્યા અને વિશ્લેષણ કરી શકીએ છીએ; પરંતુ જો આપણે તેને વ્યવહારિક સ્તરે જોઈએ, તો આપણે ધ્યેય રાખીએ છીએ કે તેને લાગુ કરવા માટે આ બાબતો વિશે વિચારવાની જરૂર ન પડે. એવી પરિસ્થિતિમાં જ્યાં આપણે ફ્લાઇટ અથવા ટ્રેન ચૂકી ગયા, ધ્યેય એ છે કે અસ્થાયીતા વિશે વિચારવું ન પડે કે દરેક વસ્તુને કારણો અને સ્થિતિઓથી કેવી રીતે અસર થાય છે, અને જો આપણે ગુસ્સે થઈએ તો તે બિનઉપયોગી બનશે. આપણે પ્રથમ પગલા તરીકે આ મુદ્દાઓ વિશે વિચારવાની જરૂર પડી શકે છે; પરંતુ આપણે જે ઈચ્છીએ છીએ કે તે આપોઆપ બને. આપણે તેના વિશે વિચારવાની જરૂર ન પડે; તે માત્ર ત્યાં છે. આપમેળે, આપણે અતિશય પ્રતિક્રિયા નથી આપતા અને તેના બદલે લવચીક છીએ.
 
આ તે છે જેનો આપણે લક્ષ્ય રાખીએ છીએ. તે કોઈ રહસ્યમય સ્થિતિ નથી. કદાચ આ સંપૂર્ણ ઊંડી બિન-વિચારાત્મક સ્થિતિ નથી, પરંતુ બિન-તકનીકી રીતે, આ તે છે જે આપણે પ્રાપ્ત કરવા માટે કસરત કરી રહ્યા છીએ. આપણે આ બધી ઉપદેશોને આપણા જીવનમાં સંકલિત કરવા માટે સક્ષમ બનવાની કસરત કરીએ છીએ જેથી કરીને આપણા માટે અને અન્ય લોકો માટે વધુને વધુ વેદના ટાળી શકીએ. આ બધું તેના વિશે છે.

યોજનાને અનુસરવામાં ક્યારે લવચીક બનવું

હું વિચારવા માંગુ છું કે હું લવચીક છું અને વાસ્તવિકતાનો સામનો કરવા માંગુ છું, પરંતુ તે હંમેશા એટલું સાચું નથી હોતું. વાસ્તવિકતા જાણવામાં મને એક સમસ્યાનો સામનો કરવો પડે છે તે એ છે કે ક્યારે હાર માની લેવી અને ક્યારે યોજનાને પકડી રાખીને ન છોડવું, શું બદલી શકાય છે અને શું બદલી શકાતું નથી તે જાણવું. ઉદાહરણ તરીકે, હું ટ્રેન ચૂકી ગયો અને ભાગ્યો, ટેક્સી લીધી અને આગલા સ્ટેશન પર ટ્રેન પકડી. ક્યારે આપણી યોજના માટે લડવાનો પ્રયાસ કરવો ઉપયોગી છે તેનો નિર્ણય આપણે કેવી રીતે લેવો?          

યોજનાને અનુસરવા અથવા તેને છોડી દેવાના સંબંધમાં ઘણા પરિબળો સામેલ છે. આપણે એ જોવાનું છે કે શું ત્યાં વિકલ્પો છે અને જો તે બદલી શકાય છે, જેમ કે ટેક્સી લેવાનું અને આગલા સ્ટેશન પર ટ્રેન પકડવાનું તમારું ઉદાહરણ. જો ત્યાં કોઈ ટેક્સી ઉપલબ્ધ ન હોય, તો આપણે છોડી દેવું પડશે. તે વ્યવહારિક સ્તરે એક ઉદાહરણ છે. પરંતુ બીજા સ્તર પર, ચાલો કહીએ કે આપણે શાળામાં પ્રવેશ મેળવવા માટે અરજી કરી હતી અને આપણે આ વર્ષે આપણને નકારવામાં આવ્યું છીએ. શું આપણે છોડી દઈએ છીએ કે પછી આવતા વર્ષે ફરી અરજી કરીએ છીએ? આપણે મૂલ્યાંકન કરવું પડશે. જો આપણને બીજે ક્યાંય સ્વીકારવામાં ન આવે તો આવતા વર્ષે અરજી કરવા વિશે કંઈ નકારાત્મક નથી. તે પરિસ્થિતિનું વિશ્લેષણ કરે છે કે વાસ્તવિકતા શું છે. શું આપણે આપણી ક્ષમતાઓ અને યોગ્યતાઓની અતિશયોક્તિ કરીએ છીએ કે નહીં? આપણે અન્ય લોકોના મંતવ્યો પણ પૂછવાની જરૂર છે.
 
દરેક વ્યક્તિગત પસંદગીને વિશ્લેષણની જરૂર છે; ત્યાં એક પણ એકાધિકાર જવાબ નથી જે બધું આવરી લે. આપણે એ તપાસવાની જરૂર છે કે આપણા ધ્યેયો સિદ્ધ કરવું શેના પર આધાર રાખે છે, કારણ કે વસ્તુઓ કારણો અને સ્થિતિઓને કારણે ઊભી થાય છે. શું તે કારણો અને સ્થિતિઓ પૂરી થઈ શકે છે? જો તેઓ અત્યારે પૂરી થઈ શક્તિ નથી, તો શું ભવિષ્યમાં તેઓને પૂરી કરવાની શક્યતા છે? શું ત્યાં વિકલ્પો છે? આપણે આ નિર્ણયો અને ફેરફારોનો ખૂબ જ તર્કસંગત રીતે અભિગમ કરવાની જરૂર છે.

ખૂબ જ ભાવનાત્મક વ્યક્તિ હોવું

હું મારી જાતને કેવી રીતે વેદનાના ફાંસામાં રાખું છું તે જોવું મારા માટે નવું છે. હું યાદ રાખવાનો પ્રયત્ન કરું છું કે મારા પ્રક્ષેપણો તર્કસંગત નથી, પરંતુ મારી ભાવનાઓ અલગ છે, અને હું પાછળ પડું છું. મારી જાતને અવમૂલ્યન ન કરવા માટે હું શું કરી શકું, કારણ કે યાદ રાખવું હવે મુશ્કેલ છે?

ઘણીવાર, આપણે જાણીએ છીએ કે શું મદદરૂપ થશે અને શું શ્રેષ્ઠ હશે, પરંતુ આપણી ભાવનાઓ એટલી મજબૂત છે કે તેના વિશે ખરેખર કંઈ કરવું મુશ્કેલ છે. તે ખરેખર એક ખૂબ જ સામાન્ય ઘટના છે. આપણે વધુ નિર્ણાયક બનવાનો પ્રયાસ કરવાની જરૂર છે, જેનો અર્થ એ છે કે હું ખૂબ જ ભાવનાત્મક અને ઉદાસ વગેરે થઈ શકું છું, તેથી આ એવી વસ્તુ નથી જેને હું એટલી ગંભીરતાથી લઈશ.
 
આનો અર્થ શું છે તેની ગેરસમજણી ન કરવી મહત્વપૂર્ણ છે. આપણે ખૂબ જ ઉદાસ થઈ શકીએ છીએ અથવા કોઈ વસ્તુથી પ્રભાવિત થઈ શકીએ છીએ; પરંતુ આ વસ્તુઓ પસાર થાય છે. મનોભાવ અને ભાવનાઓ પસાર થાય છે અને બદલાય છે. આપણે તેના પકડમાં અને તેની સાથે ઓળખવા માંગતા નથી. આપણે એવું ન વિચારવું જોઈએ, ઉદાહરણ તરીકે, "હું ખૂબ જ ઉદાસ છું કારણ કે મેં ફરીથી ગડબડ કરી અને મારી અપેક્ષા મુજબ કરી શક્યો નહીં. હું સારો નથી." તે રીતે વિચારીને, આપણે મનોભાવથી ઓળખાઈએ છીએ અને તેથી આપણે તેને પકડી રાખીએ છીએ. આપણે વિચારીએ છીએ કે આપણે જે અનુભવીએ છીએ તે ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ અથવા વિશેષ છે, પરંતુ તે નથી. તે માત્ર પસાર થતો મનોભાવ છે. આપણે પોતાને મનાવવાની જરૂર છે કે આપણે જે ખરેખર ઇચ્છીએ છીએ તે આ નથી. આપણે પોતાને મનાવવાની જરૂર છે કે આ મનોભાવ પસાર થશે અને પછી તેને પસાર થવા દો. આપણે સમજીએ છીએ કે તે એક અવાસ્તવિક અપેક્ષા હતી જે આપણી પાસે હતી. આપણને દુઃખ થાય છે, પરંતુ તે દુઃખ પસાર થશે. આપણે તે દુઃખને એટલી ગંભીરતાથી લેતા નથી કે જાણે તે વિશ્વનો અંત હોય.

પરંપરાગત રીતે, મનોભાવને આકાશમાં વાદળ તરીકે વર્ણવી શકાય છે અને તે પસાર થશે. ખરેખર તેની સાથે વ્યવહાર કરવા શરૂ કરવાનો આ એકમાત્ર રસ્તો છે. ઉપરાંત, આપણે સમજવું જોઈએ કે ભાવનાઓ ઉપર અને નીચે થશે. આપણામાંના કેટલાક અન્ય કરતા વધુ ભાવનાત્મક છે અને, ઠીક છે, આપણે તેના વિશે અભિપ્રાય આપવાનો જરૂર નથી. તે વાસ્તવિકતાને સ્વીકારવાનો એક ભાગ છે. વાસ્તવિકતા એ છે કે આપણે અત્યારે જ્યાં છીએ તે આ છે; આપણે ખૂબ જ ભાવનાત્મક હોઈ શકીએ છીએ અને સરળતાથી ઉદાસ થઈ શકીએ છીએ, પરંતુ આપણે તેને પકડી રાખવાની જરૂર નથી. વાસ્તવિકતા શું છે તે પોતાને મનાવવા માટે વધુને વધુ કામ કરો.
 
ઉદાહરણ તરીકે, "હું આ એકાંતવાસમાં ગયો અને વિચાર્યું કે મારી પાસે અદ્ભુત એકાગ્રતા હશે, પરંતુ મારું મન આખી બાબતમાં ભટક્યું." ઠીક છે. તેથી આપણી  અપેક્ષા અવાસ્તવિક હતી. અલબત્ત, મન ભટકવાનું છે અને, અલબત્ત, તે હજી સારું નહીં હોય. અપેક્ષા ઓછી કરો અને તેના વિશે નિષ્ઠાવાન અનુભવો. ઉદાહરણ તરીકે, "હું ઉચ્ચતમ સ્તર હાંસલ કરી શકું છું, પરંતુ તે કારણ અને અસર પર આધાર રાખ્યા વિના આવવાનું નથી. મારે સખત મહેનત કરવી પડશે.”

ઉપરાંત, જો આપણે ખૂબ જ ભાવનાત્મક હોઈએ, તો તે વલણને પરિવર્તન કરી શકાય છે અને હકારાત્મક ભાવનાઓ પેદા કરવા માટે તેનો ઉપયોગ કરી શકાય છે. તે કિસ્સામાં આપણે મજબૂત પ્રેમ અને કરુણા અનુભવી શકીએ છીએ. આ અર્થમાં, ભાવનાત્મક હોવું એ હકારાત્મક બાબત છે. છેવટે, એવા કેટલાક લોકો છે જે ખૂબ જ તર્કસંગત છે અને તેમના માટે કોઈપણ ભાવના અનુભવવી ખૂબ જ મુશ્કેલ છે. તેમના માટે, ખરેખર પ્રેમ અને કરુણા અનુભવવી ખૂબ જ મુશ્કેલ છે. જો તમે ખૂબ જ ભાવનાત્મક વ્યક્તિ છો, તો કંઈક સકારાત્મક પહેલેથી જ છે, અને તે તેને પરિવર્તન કરવાની બાબત છે. જો તમે કારણ અને અસર લાગુ કરશો તો તે ધીમે ધીમે થશે.

આપણા આરામ ક્ષેત્રની બહાર કામ કરવું

આપણે આ બધી તાલીમ લઈએ છીએ અને આપણે એ પણ જોઈએ છીએ કે સમાજમાં ઘણી પરિસ્થિતિઓમાં લોકોએ જવાબદારી લેવાની જરૂર છે. આપણને ક્યારે ખબર પડશે કે આપણે આપણા આરામ ક્ષેત્રમાંથી બહાર જઈને આપણને ભાવનાત્મક રીતે પડકારી શકે તેવી વસ્તુઓનો સામનો કરવા માટે આ રીતે આગળ વધવા તૈયાર છીએ?

આ રચનાત્મક કે વિનાશક શું છે તેની સાથે સંબંધ ધરાવે છે. ઉદાહરણ તરીકે, બારમાં જવા માટે આપણા આરામ ક્ષેત્રની બહાર જવું અને શરાબી લોકો સાથે ફરવા જવું કદાચ રચનાત્મક ન હોય. આપણે કહી શકીએ કે બોધિસત્વ ત્યાંના જીવોને મદદ કરવા માટે નરકમાં જશે, પરંતુ તે આપણા જેવા વ્યક્તિ માટે થોડું કઠોર હોઈ શકે છે. પરંતુ કંઈક રચનાત્મક કરવા માટે આપણા આરામ ક્ષેત્રની બહાર જવું, જેમ કે શેરીમાં બેઘર વ્યક્તિને કેટલાક કાળજીભર્યા શબ્દો કહેવા, તે અલગ છે.
 
પ્રથમ વસ્તુ એ છે કે આપણે જે પરિપૂર્ણ કરવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા છીએ તેના સંદર્ભમાં આપણા આરામ ક્ષેત્રની બહારની પરિસ્થિતિ કેટલી મદદરૂપ હોઈ શકે છે તે તફાવત કરવાની જરૂર છે. કેટલાક યુવાનો ક્લબમાં જાય છે અને સવાર સુધી આખી રાત ટેક્નો મ્યુઝિક પર નાચે છે. શું આપણા આરામ ક્ષેત્રમાંથી બહાર જઈને આવું કરવાથી આપણને કોઈ ફાયદો થશે? તે આરામ ક્ષેત્રની બહાર તો છે, પરંતુ તેમાં કંઈપણ સકારાત્મક નથી, સિવાય કે આપણે આપણા નકારાત્મક અભિપ્રાયિત વલણોને દૂર કરવાનો પ્રયાસ કરીએ છીએ. પરંતુ આપણે સવાર સુધી નાચ્યા અને  સંગીતના અવાજથી બહેરા બન્યા વગર તેમના પર કાબુ મેળવવાનું કામ કરી શકીએ છીએ. જો કે, એવી અન્ય બાબતો પણ છે જે આપણા આરામ ક્ષેત્રની બહાર હોઈ શકે છે, જેમ કે શરણાર્થીઓ સાથે કામ કરવું. તેમની સાથે કામ કરવા માટે આપણા આરામ ક્ષેત્રમાંથી બહાર જવું એ રચનાત્મક અને સકારાત્મક હશે અને આપણી ઉદારતાના વિકાસમાં મદદ કરશે.

બર્લિનમાં, મારો એક નાનો સાપ્તાહિક ચર્ચાનો વર્ગ છે. અમે બધા મિત્રો છીએ અને અમે વર્ગ પછી જમવા સાથે બહાર જઈએ છીએ. મેં પ્રશ્ન કર્યો કે ધર્મ તેમને તેમના રોજિંદા જીવનમાં કેવી રીતે મદદ કરે છે. વર્ગમાં મારા એક વિદ્યાર્થીએ કહ્યું કે તે તેમના આરામ ક્ષેત્રમાંથી બહાર જવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા છે, તેમને સમજાવ્યું કે તે સારા દેખાવવાળા લોકો પર વધુ ધ્યાન આપવાનું મનોવૃત્તિ છે અને તેમના જોડે વધુ નજીક બને છે. તેથી, તેમણે કામ પર એવા એક વ્યક્તિ સાથે મિત્રતા કરવાની ખાતરી કરી કે જે અત્યંત સ્થૂળ હતા, તેમના ચહેરા પર કોઈ વિચિત્ર વસ્તુ હતી અને જે આકર્ષક નહોતાં. તે ખરેખર જોવા માંગતા હતા કે આ એક એવા માણસ છે જે ખુશ રહેવા માંગે છે, પસંદ થવા માંગે છે અને નાપસંદ કે અવગણના થવા માંગતો નથી. આ વ્યક્તિ એક નવો સારો મિત્ર, રત્ન બની શકે છે. તેમણે આ વ્યક્તિની અવગણના ન કરવાનું નક્કી કર્યું. આપણા આરામ ક્ષેત્રની બહાર જવાના સંદર્ભમાં કંઈક સકારાત્મકતાનું તે ખૂબ જ સારું ઉદાહરણ છે. આવી વસ્તુઓ ખૂબ જ કરી શકાય તેવી છે. જો આપણે આપણી સામાન્ય મર્યાદાઓથી આગળ વધવા જઈ રહ્યા છીએ, તો તે શક્ય હોય અને અપ્રાપ્ય ન હોય તેવા પગલામાં કરો.

બીજો મિત્ર ચરમસીમાએ ગયો. તે હંમેશા તેમના આરામ ક્ષેત્રની બહાર જવાનું પસંદ કરે છે, તેથી ઉદાહરણ તરીકે તે પાર્કમાં ડ્રગ્સ વેચતા જંકીઓ સાથે ફરશે. તેમણે તે કર્યું કારણ કે આ લોકો સાથે રહેવું આરામદાયક નહોતું. મને ખરેખર તેમાં કોઈ ફાયદો દેખાતો નથી. તે કરવું તે લગભગ એક પુરુષાર્થ પ્રકારનું પ્રદર્શન જેવું છે.
 
આપણા આરામ ક્ષેત્રમાંથી કેવી રીતે બહાર જવું અને આપણા આરામ ક્ષેત્રનો ખરેખર અર્થ શું છે તે અંગેનો એક રસપ્રદ પ્રશ્ન છે. આપણા આરામ ક્ષેત્રની અંદર જ્યાં આપણે સુરક્ષિત અનુભવીએ છીએ તે વિચારવું કેટલું પ્રક્ષેપણ છે? આરામ ક્ષેત્ર શું છે? તે પોતામાં વિશ્લેષણ કરવા જેવી બાબત છે. શું આપણે કોઈપણ પ્રકારના વ્યક્તિ સાથે કોઈપણ પરિસ્થિતિમાં આરામદાયક બની શકીએ?

તેની ચાવી એ છે કે એક વસ્તુ પર દોષ મૂકવો: સ્વ-વહાલ. જ્યારે આપણે અન્ય લોકો અથવા પરિસ્થિતિઓમાં આરામદાયક નથી અનુભવતા, તેનું કારણ એ છે કે આપણે "હું, હું, હું" વિશે વિચારીએ છીએ. આપણે વિચારીએ છીએ, ઉદાહરણ તરીકે, "મને આ ગમતું નથી, અને હું તેને સંભાળી શકતો નથી," આપણે અન્ય લોકો વિશે વિચારતા નથી. તે અન્યમાં રસ લેવાની અને આપણે બધા માણસો છીએ તે જોવાની બાબત છે.

આ કેટલાક ખૂબ જ મૂળભૂત સિદ્ધાંતો છે. જો આપણે આટલા સ્વાર્થી અને સ્વકેન્દ્રિત બનવાનું બંધ કરી શકીએ, તો આપણે વધુ ખુશ થઈશું. જ્યારે આપણે બીજા વ્યક્તિ સાથે હોઈએ છીએ, ત્યારે ફક્ત આપણા વિશે જ વાત કરવાને બદલે, જો આપણે તે વ્યક્તિમાં નિષ્ઠાપૂર્વક રસ દાખવીએ અને તેના જીવન વિશે પૂછીએ, તો આપણે વધુ ખુશ થઈશું, અને ચોક્કસપણે બીજું વ્યક્તિ પણ વધુ ખુશ થશે. જીવન સાથે અને અન્ય લોકો સાથે વ્યવહાર કરવાની આપણી રીતોમાં આ મૂળભૂત અને વ્યવહારુ ફેરફારો છે. યાદ રાખવું કે આ સચેતતા છે જે આપણે પ્રાપ્ત કરવા માંગીએ છીએ. જ્યારે આપણે સ્વાર્થી થઈએ છીએ અથવા ફક્ત આપણા વિશે વિચારીએ છીએ ત્યારે આપણે આ સલાહને લાગુ કરવાનું યાદ રાખવાનો પ્રયાસ કરીએ છીએ. બીજું વ્યક્તિ, ઉદાહરણ તરીકે, વ્યસ્ત છે અને જવા માંગે છે, પરંતુ આપણે ફક્ત વાત કરવાનું ચાલુ રાખીએ છીએ. આપણે વિચારીએ છીએ કે આપણે જે કહેવું છે તે ખૂબ મહત્વનું છે. શું બીજું વ્યક્તિ ખરેખર તે સાંભળવા માંગે છે? ના, પરંતુ આપણે પ્રક્ષેપણ કરીએ છીએ કે તેઓ સાંભળવા માંગે છે. જીવન એ છે જ્યાં આપણે ધર્મ ખરેખર લાગુ કરવાની જરૂર છે.